Een crescendo in onrust, met gevaar voor focus op onbegrip en zelfs vijandigheid, zal in deze tijd door menig mens erkend worden. Deze erkenning brengt op diens beurt onrust bij ons componisten van het stuk LAAG. In dit beknopte essay geven we een filosofische ruggengraat aan de boodschap die we met deze compositie overbrengen.

Een beetje houvast voordat we de filosofische sferen betreden: als we schrijven in termen als onrust en verandering, is dit breed te interpreteren en moedigen we je aan om aan te voelen op welke manier dit op jouw leven aansluit. Denk aan problemen en verandering van geopolitiek tot besloten persoonlijke situaties.

Een treffende definitie van ontologische zekerheid¹ is “de behoefte om jezelf te ervaren als één, continu persoon door de tijd – als zijnde, liever dan constant veranderend – om een gevoel van agentschap te realiseren.” ² Deze definitie gaat vooral over het fysieke, met je eigen huid als grens van jezelf als eenheid. Op basis van de bemerkte onrust in de samenleving zetten wij deze definitie in het licht van sociale ontologische zekerheid, waarbij de grens van jezelf begrepen kan worden als het punt waar een gevoel van comfort ten opzichte van je  normen, waarden, kennis en gewoontes, als inhoud van je identiteit, eindigt en overgaat naar een gevoel van vervreemding.

De onrust, het onbegrip en de frictie, die te vinden is op zowel persoonlijk als maatschappelijk niveau, lokaliseren wij gedeeltelijk in een starre focus op de behoefte aan sociale ontologische zekerheid. Deze starheid van de wens naar comfort, in de vorm van stabiliteit in je vastgestelde normen, waarden, kennis en gewoontes, is een ondermijning van diens eigen streven. Er is weinig ruimte voor de erkenning van noodzakelijke externe verandering en het feit dat je daaraan onderhevig bent; een gebrek aan oog voor de onvermijdelijke onwennigheid van het leven in een sociale context. 

Dit betekent niet per definitie dat men diens normen en waarden compleet moet opschorten ten behoeve van radicale openheid voor andere perspectieven. Concreet: boos zijn, anderen inhoudelijk tegenspreken of protesteren is niet per definitie slecht, sterker nog, het zijn menselijke uitingen van frictie met een functie. Een oplossing voor de zelfsabotage van een onverbiddelijk streven naar comfort in identiteit, komt als flexibiliteit in de wisselwerking tussen je notie van jezelf en de verandering. 

Om tot deze flexibiliteit te komen zijn empathie, rust, nuance effectieve instrumenten om de genoemde rigide behoefte naar comfort los te wrikken. Uiteindelijk is de situatie waarin je op basis van empathie, rust en nuance met zelfvertrouwen een relatie hebt gecreëerd tussen een vast zelfbeeld en de veranderende buitenwereld, het ideaalbeeld dat we hier schetsen. Dat zou betekenen dat je bron van een gevoel van comfort is verschoven van zekerheid over een strikt zelfbeeld, naar zekerheid over de onvermijdelijke wisselwerking en dynamiek tussen jezelf en de invloeden van buiten. Dit houdt uiteraard niet in dat je jezelf als eenheid moet ontkennen. Zodra je achting hebt voor een continu eigen eenheid, de externe invloeden en het feit dat ze beide essentieel zijn voor een gezonde realisatie van jezelf, geeft dat een eerlijker beeld naar jezelf en naar je medemens. Rust, nuance, empathie en zelfvertrouwen als middel tegen onbegrip en polarisatie. 

1 Ontologie = zijnsleer. Ontologische zekerheid is zekerheid over je eigen zijn

2 Annete Markham, A Summary of Ontological Security (2021)